به گزارش همشهری آنلاین، این روزها با توجه به برجسته‌تر شدن اهمیت توسعه روستاها در تقویت اقتصادملی، سیاست‌گذاری‌ها برای هموار کردن این مسیر شتاب محسوسی گرفته‌است؛ موضوعی که در اسناد بالادستی کشور نیز اشاره‌های صریحی به آن را می‌توان یافت. این‌درحالی‌است که بخش قابل‌توجهی از روستاییان درآمد کمتری نسبت به شهرنشین‌ها دارند و آسیب‌پذیری‌های ناشی از این موضوع، زمینه‌ساز مهاجرت آنان به‌سوی شهرها می‌شود. براین اساس برنامه‌های توسعه روستایی، جزء مهمی از راهبردهای کلان تصمیم‌سازان کشور به‌حساب می‌آید. در گذشته اینگونه تصور می‌شد که با تکیه بر کشاورزی، می‌توان مناطق روستایی را درمسیر توسعه پایدار قرار داد، اما خشکسالی‌های مستمر در سال‌های اخیر نشان داد توسعه کشاورزی به‌تنهایی به نتیجه مطلوب ختم نمی‌شود. برهمین اساس هم بود که در سال‌های اخیر رونق گردشگری و تقویت زیرساخت‌های لازم برای گسترش مشاغل خرد روستایی، بسیاری از روستاییان مهاجرت‌کرده به شهرها را به خانه و کاشانه خود بازگرداند و به معیشت آنان رونق داد؛ مسیری که درصورت تداوم و اتخاذ راهکارهای مناسب، می‌تواند به تحقق هرچه سریع‌تر توسعه روستاها در کشور بینجامد. با توجه به این موضوع، همشهری در پرونده ویژه‌ای، ضمن بررسی آماری روستاها در استان‌های مختلف کشور، روستاهای نمونه در زمینه رونق اقتصاد گردشگری و تحقق مهاجرت‌معکوس و کارآفرینی را معرفی کرده‌است که در ادامه می‌خوانید.
آذربایجان‌شرقی
استان آذربایجان‌شرقی حدود ۳هزارروستا دارد که از این تعداد، کمی بیشتر از ۲هزارروستا بالای ۲۰خانوار جمعیت دارند که زیرپوشش طرح‌های خدمات‌رسانی و هادی هستند. دراین میان یکی از روستاهایی که در نزدیکی تبریز قرار دارد، «دیزج» نام دارد که درسال‌های اخیر نه‌تنها ازجمعیت آن کاسته نشده، بلکه مهاجرت معکوس هم درآن رخ داده‌است. دیزج برخلاف روستاهای حاشیه تبریز که شاهد حضور پررنگ مهاجران از شهرهای دیگر هستند، با مهاجرت معکوس خود اهالی درحال رشد و توسعه است. اصلی‌ترین زمینه توسعه این روستا، باغداری به‌ویژه باغ‌های گردو و همچنین تولید نان محلی ویژه‌ای است که اقتصاد این روستا را متحول کرده‌است. وجود روستاهایی مانند «کندوان» یا روستای پلکانی «اشتبین» و روستاهای منطقه «ارسباران» سبب شده آذربایجان‌شرقی ازنظر قابلیت‌های گردشگری روستایی ممتاز باشد.
اصفهان
استان اصفهان دارای حدود هزارو ۸۰۰روستا و آبادی با جمعیتی افزون‌بر ۶۱۰هزارنفر است که ۹۳۵روستای آن بیش‌از ۲۰خانوار جمعیت دارند. از این تعداد، ۲۵روستای هدف گردشگری دراین‌استان ثبت شده و ۱۰۰روستای دیگر نیز در نوبت ثبت هستند. روستاهای اصفهان ظرفیت‌های گردشگری، صنعتی، کشاورزی و فرهنگی مختلفی دارند. افزایش ۴۰درصدی بودجه دهیاری‌های استان، اختصاص ۹۰۰میلیارد ریال از محل صندوق توسعه‌ملی برای اشتغال‌زایی روستایی، کاهش هزینه‌های جاری دهیاری‌ها و اختصاص این بودجه به توسعه عمرانی، ارائه وام‌های ارزان‌قیمت و زمین برای ساخت مسکن و بهینه‌سازی مبلمان روستاها ازجمله اقدام‌های انجام شده برای رونق زندگی دراین مناطق به‌حساب می‌آید که در ایجاد روند مهاجرت معکوس به روستاها موثر بوده‌است. دراین میان روستای «شیرازان» از روستاهایی است که با بهسازی و اجرای طرح هادی، مهاجرت معکوس درآن اتفاق افتاده‌است. اینها درحالی‌است که به‌دنبال بروز خشکسالی، تأمین آب کشاورزی در روستا سخت شده‌است و به‌تبع آن، نرخ بیکاری درجوامع روستایی افزایش یافته‌است.
آذربایجان‌غربی
استان آذربایجان‌غربی بیش‌از ۲هزارو۸۰۰روستا دارد که حدود ۲هزارو۶۰۰روستا بالای ۲۰خانوار جمعیت دارند. براین اساس آذربایجان‌غربی را می‌توان یکی از استان‌های با جمعیت بالای روستایی ارزیابی کرد که حدود ۴۰درصد از جمعیت استان در روستاها ساکن هستند. با وجود اینکه این استان حدود ۵۰روستای گردشگرپذیر دارد، اما برای توسعه گردشگری دراین روستاها تاکنون اقدام‌های کافی صورت نگرفته و کم‌تر از ۳۰خانه روستایی برای بوم‌گردی آماده شده‌اند. با خشک شدن رودخانه‌های پرآب استان یا کم‌آب شدن رودخانه‌های بزرگ، بسیاری از روستاها با مشکلات جدی روبه‌رو شده‌اند. این مشکل در سال آبی جاری حادتر از بقیه سال‌ها به‌نظر می‌رسد و کارشناسان بروز مهاجرت گسترده از روستاها را دور از ذهن نمی‌دانند. روستای «آلاگوزسفلی» در شهرستان نقده ازجمله روستاهای نمونه استان به‌شمار می‌رود و درسال‌های اخیر شاهد مهاجرت معکوس بوده که اصلی‌ترین دلیل آن، رونق کشت گیاهان دارویی است.
بوشهر
براساس سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵، ازمجموع ۸۵۰روستای استان بوشهر، ۶۲۹روستا مسکونی و ۲۲۱روستا هم خالی از سکنه هستند. براین اساس از کل جمعیت استان، ۹/۲۷درصد، معادل۳۲۵هزارو۴۹۵نفر، در نقاط روستایی سکونت دارند. به‌دلیل قرارگرفتن بیشتر روستاهای بوشهر در جوار نخیلات، مزارع کشاورزی و واقع شدن در نقاط ساحلی، از ظرفیت‌های بسیاری در زمینه ایجاد اشتغال پایدار برخوردارند؛ هرچند که به‌نظر می‌رسد درصورت توجه بیشتر و سرمایه‌گذاری‌های راهبردی، این ظرفیت‌ها بیش‌از گذشته در توسعه و آبادانی روستاهای هدف تأثیرگذار باشد. روستای «بُحِیری» در بخش مرکزی شهرستان دشتی و ۸۵کیلومتری مرکزاستان قرار دارد و با وجود اینکه شغل بیشتر مردم این روستای هزارنفری کشاورزی و دامداری است، اما احیای کارگاه‌های عبابافی؛ صنعتی که رو به فراموشی می‌رفت؛ سبب شده بُحِیری به‌عنوان «روستای عبابافی کشور» ثبت‌ملی شود. محصولات تولیدی ۱۸کارگاه عبابافی این روستا علاوه‌بر عرضه در شهر قم، به عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز صادر می‌شود.
مرکزی
در استان‌مرکزی هزارو ۱۲۸روستای دارای سکنه وجود دارد که از این تعداد، ۷۹۲روستا دهیاری دارند. این‌درحالی‌است که از حدود یک‌میلیون‌و ۴۲۱هزارنفر جمعیت استان، ۳۲۹هزارنفر در روستاها سکونت دارند. حدود ۴۰روستای هدف گردشگری دراین استان وجود دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به «انجدان» و «هزاوه» و «گوار» در اراک، «آتشکوه» در محلات، «پاکل» در شازند، «سیاوشان» در آشتیان، «وفس» در کمیجان نام برد. عمده تولیدات صنایع‌دستی و صنعتی روستاهای استان شامل فرش، گلیم، صنایع‌چرم، منبت، معرق، قلم‌زنی روی مس، گیوه و سبدبافی، مصنوعات فلزی، کابینت، لوازم آشپزخانه، میز، مبل و کفش است. همچنین «رباط میل» در ۱۰کیلومتری اراک، یکی از روستاهای مستعد برای پذیرش بنگاه‌های تولیدی است که بیشتر مردم آن در صنعت کابینت‌سازی مشغول به‌کارند. اهالی این روستا را می‌توان جزو کارآفرینان موفق کشور دانست. این روستای صنعتی دارای ۲۵۰کارگاه کابینت‌سازی و ۵۰کارگاه مشاغل وابسته به این حرفه است. در هر کارگاه به‌صورت میانگین ۵نفر مشغول به‌کارند و حداقل ۱۰فرصت شغلی غیرمستقیم نیز درآن ایجاد شده و می‌توان گفت هر روز حدود ۸۰۰نفر از ساکنان روستاهای اطراف برای کار به رباط میل می‌آیند.
قم
قم کم‌ترین درصد جمعیت روستایی کشور را در اختیار دارد. کم‌تر از ۵درصد جمعیت این استان معادل، ۵۶هزارنفر، در روستاها زندگی می‌کنند و بیش‌از ۹۵درصد از جمعیت این استان، شهرنشین هستند. قم ۱۸۶روستا دارد که ۱۰۸روستا دارای دهیاری و ۷۸روستا فاقد دهیاری هستند. بخش‌مرکزی قم با ۳۰درصد و بخش خلجستان با کم‌تر از ۱۰درصد، بیشترین و کم‌ترین جمعیت روستایی استان را دارند. در سال‌های اخیر به‌دلیل توسعه زیرساخت‌های لازم در روستاها، مهاجرت‌معکوس در بیشتر روستاهای این استان اتفاق افتاده‌است. یکی از روستاهایی که ازنظر اشتغال‌زایی و مهاجرت‌معکوس موردتوجه قرار گرفته، روستای «سیرو» در شهرستان کهک است. جمعیت این روستا در سرشماری۱۳۹۵، حدود ۸۱۴نفر درقالب ۲۶۳خانوار اعلام شد که برآوردهای جدید نشان می‌دهد اکنون بیش‌از ۳۰۰خانوار و هزارو ۶۰نفر دراین روستا زندگی می‌کنند. شغل بیشتر ساکنان این روستا پرورش پرندگان زینتی است. روستای سیرو همچنین دارای یک ناحیه صنعتی است و درصد بیکاری درآن صفر است. کمبود آب برای بخش کشاورزی و دامپروری، کمبود اعتبارات در بخش‌های زیربنایی، بیکاری در برخی روستاها و عدم ایجاد کسب‌وکار در تعداد قابل‌توجهی از روستاها به‌دلیل کمبود نقدینگی و کمبود نهاده‌های دامی و علوفه، از مهم‌ترین مشکلات روستاهای استان قم به‌حساب می‌آید.
خراسان‌جنوبی
در استان خراسان‌جنوبی هزارو ۷۷۸روستای دارای سکنه وجود دارد که دراین روستاها جمعیتی درحدود ۳۰۹هزارو ۹۲۳نفر زندگی می‌کنند. از هزارو ۷۷۸پارچه روستای استان، ۸۹۹روستا دارای دهیاری هستند و از مزایا و اعتبارات دولتی برخوردارند. در استان خراسان‌جنوبی ۱۴روستای هدف گردشگری در شاخص‌های مختلف، تاریخی، صنایع‌دستی، طبیعت‌گردی و... وجود دارد که دارای مصوبه کشوری نیز هستند. از سال‌گذشته طرح «هر روستا یک محصول، هر خانه یک کارخانه» در استان آغاز شده‌است که در قالب آن، روستاهایی که ظرفیت تولید یک محصول در زمینه پارچه‌بافی، حوله‌بافی، تراش سنگ یا سایر موارد را دارند، شناسایی می‌شوند. روستای «خراشاد» از توابع بخش مرکزی شهرستان بیرجند را می‌توان به‌عنوان روستای نمونه استان در زمینه ایجاد اشتغال معرفی کرد. صنایع دستی حوله‌بافی سنتی (توبافی) بعد از سال‌ها رکود، به‌همت اهالی روستا دوباره احیا و برای تعداد زیادی از اهالی خراشاد ایجاد اشتغال کرد، همین موضوع سبب شد این روستا در سال۱۳۹۷ به ثبت‌جهانی هم برسد.
کرمانشاه
از جمعیت حدود ۲میلیون نفری استان کرمانشاه، حدود ۵۰۰هزارنفر، معادل ۲۶درصد، در ۲هزارو ۵۹۵روستای استان زندگی می‌کنند. از این تعداد روستا، هزار و ۶۶۰روستا دهیاری دارند. «زردویی» یکی از روستاهای کرمانشاه است که جزو توابع بخش «باینگان» در شهرستان پاوه محسوب می‌شود؛ روستایی که در دهستان «ماکوان» قرار دارد و ۲۵۸خانوار درآن زندگی می‌کنند. این روستای قدیمی جزو روستاهایی به‌حساب می‌آید که کسب‌وکارها درآنجا رونق دارد. صنایع‌دستی و تولید محصولات ارگانیک باغی و دامی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم روستاست. دراین روستا به‌واسطه خلاقیت‌های مردم، هیچ فردی بیکار نیست. زن و مرد این روستا همگی مشغول کار و تلاش هستند. همچنین زردویی از پربازدیدترین روستاهای استان کرمانشاه محسوب می‌شود که تا پیش‌از همه گیری ویروس کرونا، سالانه گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کرد. برگزاری جشن‌هایی مانند «آزادسازی کبک‌ها»، «طبیعت»، «تبرسوزان» و «آوای روستا» ازجمله برنامه‌های متنوعی است که ازسوی اهالی روستا برگزار می‌شود.
سمنان
آخرین آمارها نشان می‌دهد سمنان ازنظر جمعیت ساکن روستایی سی‌امین استان محسوب می‌شود، اما بیشترین آمار شهرستانی ضریب جمعیت روستایی کشور مربوط به شهرستان میامی در استان سمنان است که ۲/۸۸درصد از جمعیت آن در روستاها سکونت دارند. درمجموع از جمعیت ۷۰۲هزارنفری سمنان، حدود ۱۴۲هزارنفر در ۵۴۹روستا زندگی می‌کنند که از این تعداد، ۲۵۶روستا دهیاری دارند. طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای رونق اقتصادی روستاهای سمنان بر پایه فعالیت‌های حوزه گردشگری انجام شده‌است. البته گردشگری روستایی در سمنان با توجه به پهناور بودن این استان و موقعیت جغرافیایی هر شهرستان، به شاخص‌های مختلفی وابسته است. درمیان روستاهای سمنان، برخی روستاها توانسته‌اند با توجه به ظرفیت‌های موجود، علاوه بر ایجاد مهاجرت‌معکوس، اشتغال برخی از جوانان جویای کار روستاها و حتی شهرهای اطراف را نیز تأمین کنند. روستای «ده‌ملا» در شهرستان شاهرود یکی از همین روستاهاست که مشاغل وابسته به چوب درآن رونق فراوانی دارد. بیش‌از ۱۰۰کارگاه نجاری و منبت دراین روستا مشغول تولید محصولات چوبی مختلف هستند که هر روز بیش‌از ۳۰۰نفر نیروی کار سایر روستاها برای فعالیت به این کارگاه‌ها می‌آیند.
مازندران
استان مازندران حدود ۳هزارو۵۰۰ روستا دارد که نزدیک به ۴۷درصد از جمعیت ۳میلیون‌و ۳۰۰هزارنفری این استان ساکن همین روستاها هستند. حدود ۲هزار۵۰۰روستای مازندران بیش‌از ۲۰خانوار جمعیت دارند و ۲هزارو۲۵۰روستا نیز از دهیاری برخوردار هستند. بسیاری از روستاهای کوهستانی و دامنه‌ای مازندران به‌دلیل جاذبه‌های طبیعی و بافت فرهنگی و اجتماعی، از ظرفیت‌های ویژه‌ای برای رونق گردشگری برخوردارند. به همین دلیل نیز فعالیت‌های مرتبط با بوم‌گردی یا تولید صنایع‌دستی در روستاهای مازندران طی سال‌های اخیر به‌صورت چشمگیری رونق گرفته‌است. دراین میان هرچند که زیرساخت‌های روستایی در مازندران طی سال‌های اخیر گسترش یافت، اما یکی از مشکلات جوامع روستایی محدودیت ساخت‌وساز در بافت است که این موضوع با توجه به جمعیت بالا و کم بودن زمین به‌دلیل کاربری باغی و کشاورزی، برای ساکنان برخی روستاهای مازندران مشکل‌ساز شده‌است. با این‌حال در بسیاری از روستاهای استان فعالیت‌های اقتصادی متکی بر مشاغل بومی مانند دامداری، کشاورزی، پرورش گل و گیاه و صنایع‌دستی طی سال‌های اخیر افزایش یافته‌است. «گرجی‌پل»، از توابع ساری، یکی از این روستاهاست که به‌دلیل اجرای طرح‌های توسعه مشاغل بومی، به‌عنوان یکی از «روستاهای بدون بیکار» مازندران و کشور معرفی شده‌است. در غرب مازندران نیز روستای «یالبندان» از توابع عباس‌آباد، علاوه بر رونق کارآفرینی متکی بر مشاغل بومی، لقب «روستای بدون دخانیات» را نیز یدک می‌کشد.
زنجان
درحالی‌که از جمعیت ۸۵میلیون نفری کشور، حدود ۲۷درصد در روستاها زندگی می‌کنند، میزان جمعیت روستایی در استان‌زنجان بالاتر از میانگین کشوری است. براساس آمار سرشماری۱۳۹۵، حدود ۵/۳۷درصد از جمعیت این استان در روستاها زندگی می‌کنند و درحال‌حاضر در زنجان حدود ۹۳۵روستا وجود دارد. زنجان جزو استان‌های مهاجرفرست کشور محسوب شود و با وجود آمار قابل‌توجه مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک زنجان، چند سالی است شاهد مهاجرت‌معکوس به روستاها نیز هستیم. بخش «قره‌پشتلو» در محور ارتباطی به آذربایجان‌شرقی، اردبیل و مسیر سرچم قرار دارد. دراین بخش روستاها دیگر مانند گذشته بدون‌امکانات نیستند و تعداد زیادی از اهالی به روستاها برگشته‌اند، چراکه موقعیت کار و زندگی در روستا برای آنها فراهم شده‌است و با وجود راه‌های ارتباطی مناسب، به راحتی می‌توانند از سایر خدمات در شهرها بهره‌مند شوند. ازسوی دیگر گردشگری روستایی می‌تواند نقطه عطفی در توسعه روستاهای استان باشد، چراکه طبیعت و فرهنگ غنی روستاها، ظرفیت مناسبی برای جذب گردشگران و تقویت بوم‌گردی است که تاکنون آنچنان که باید از این ظرفیت‌ها استفاده نشده‌است.
اردبیل
از مجموع حدود یک‌میلیون و ۲۴۸هزارنفر جمعیت استان اردبیل، ۴۴۸هزارو ۵۵۴نفر در هزارو ۸۵۹روستا سکونت دارند. به‌گفته مسئولان استان، درحال‌حاضر ۱۵۰روستا در استان به‌دلیل مهاجرت، خالی از سکنه شده‌اند و درصورت تداوم مهاجرت‌ها، احتمال افزایش تعداد روستاهای خالی از سکنه وجود دارد. مشکلات ناشی از بیکاری و نبود شغل، درآمد پایین، وقوع خشکسالی، ضعف امکانات و زیرساخت‌های تولیدی و صنعتی ازجمله عواملی است که کارشناسان در تداوم معضل مهاجرت از روستاها دخیل می‌دانند. این‌درحالی‌است که مسئولان برای مقابله با موج مهاجرت‌ها، طرح توسعه اشتغال با پرداخت تسهیلات کم‌بهره در روستاهای بالای ۴۰خانوار را دراین استان اجرا می‌کنند که تاحدودی سبب کنترل موقت میزان مهاجرت شده‌است. علاوه‌براین در سال‌های اجرای طرح‌های گردشگری روستایی، مهاجرت معکوس به روستاهای اردبیل را رقم زده‌است. به‌عنوان نمونه می‌توان به روستای «نوشنق» در نمین اشاره کرد که با سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی، حدود ۱۲اقامتگاه بوم‌گردی دراین روستا راه‌اندازی شد؛ موضوعی که بازگشت تعداد زیادی از اهالی را به روستا به‌دنبال داشته‌است.
خراسان‌رضوی
براساس سرشماری سال۱۳۹۵، از ۷هزارو ۳۵۹روستای استان خراسان‌رضوی، حدود ۳هزارو ۳۳۵روستا دارای جمعیت ساکن هستند. از این تعداد، ۲هزارو ۵۲۴روستا نیز جمعیتی بیش‌از ۲۰خانوار دارند. براین اساس بیش‌از یک‌میلیون و ۷۰۰هزارنفر از جمعیت ۶میلیون‌و ۴۰۰هزارنفری خراسان‌رضوی، ساکن روستاهای این استان هستند. این‌درحالی‌است که ۴۰درصد از روستاهای خراسان‌رضوی مهاجرفرست هستند و تعداد قابل‌توجهی از اهالی به‌دلیل پایین بودن درآمد نسبت به هزینه‌ها، ناپایداری درآمدها و پدیده خشکسالی مهاجرت کرده‌اند. اقتصاد این گروه از روستاها متکی به کشاورزی صرف بوده، اما به‌دلیل وضعیت ناپایدار منابع آبی، درآمد اندک و از دست رفتن زمینه‌های معیشت جمعیت از آنها خارج شده‌است. روستای پلکانی «کنگ» در ۱۹کیلومتری غرب طرقبه و ۲۹کیلومتری مشهد قرار دارد و آخرین روستا در دره رودخانه کنگ است که از طریق یک جاده آسفالته، به روستای «نغندر» و سپس شهر طرقبه و از آنجا به شهر مشهد مرتبط می‌شود. این روستا سال‌گذشته به ثبت‌ملی رسید و برای ثبت‌جهانی آن نیز اقدام‌هایی انجام شده‌است. از سال۱۳۹۸ مهاجرت‌معکوس به کنگ اتفاق افتاد و ۲۰خانوار که قبلا روستا را ترک کرده بودند، به کنگ بازگشتند، این موضوع به‌دلیل ایجاد اشتغال پایدار که در زمینه گردشگری به‌وجود آمده، رخ داده‌است.
یزد
استان یزد ۲هزارو۹۰۰روستا دارد که از این تعداد، هزارو ۱۲۸روستا دارای سکنه و ۳۶۱روستا دارای دهیاری هستند. بیشترین تعداد روستاهای استان به ترتیب در شهرستان تفت و مهریز قرار دارند و بیشترین مهاجرت هم از این روستا اتفاق افتاده‌است. مجموع جمعیت روستایی استان نزدیک به ۱۵۸هزارنفر است. در ۲دهه گذشته تعداد قابل‌توجهی از روستاییان یزد، به‌دلیل نبود آب و خسارت‌های ناشی از خشکسالی، روستاهای خود را ترک کرده‌اند. اما دراین میان برخی از روستاهای استان نیز شاهد مهاجرت‌معکوس بوده‌اند. ازجمله دلایل اصلی این مهاجرت هم ایجاد صنایع به‌ویژه دربخش کاشی و سرامیک و صنعت فولاد در جوار برخی از این روستاها بوده‌است. این موضوع سبب شده‌است که بسیاری از جوانان روستایی برای اشتغال دراین کارخانه‌ها به روستاها مهاجرت کنند. براین اساس می‌توان به روستاهایی واقع در بخش «گالیزات» شهرستان مهریز و برخی روستاهای بخش‌مرکزی شهرستان بهاباد اشاره‌کرد.
خراسان‌شمالی
خراسان‌شمالی دارای ۴۰دهستان و ۸۶۲روستای دارای سکنه است. این استان شمال‌شرق ایران، ۸۶۳هزارنفر جمعیت دارد که ۴۴درصد آنان در روستاها زندگی می‌کنند. یکی از روستاهای نمونه دراین استان، «سارمران» از توابع بخش‌مرکزی شهرستان اسفراین است که سال‌گذشته به‌عنوان دومین روستای پایلوت کشوری در کشت محصولات گلخانه‌ای انتخاب شد، چراکه ساکنان سارمران با ایجاد ۵۰واحد گلخانه‌ای و برداشت بیش‌از هزارتن محصول درسال، این روستا را به یکی از روستاهای برتر کارآفرینی کشور تبدیل کرده‌اند. به‌گفته دهیار روستای سارمران، سال‌های قبل به‌دلیل نبود شغل و تولید در روستا، افراد زیادی به شهرهای دیگر و به‌ویژه تهران مهاجرت کردند و تقریبا روستا خالی از سکنه شده بود. افرادی که در گلخانه‌های کرج و ورامین کار می‌کردند و روش‌های پرورش محصولات گلخانه‌ای را آموزش دیدند، برایشان جرقه‌ای شد که این کار را در روستای خود آغاز کنند و زمینه‌ساز رشد اقتصادی در این روستا شوند. افرادی که دوباره برای کار به این روستا برگشتند، با هزار متر گلخانه حتی گلخانه‌های چوبی کار را آغاز کردند؛ کم کم متراژ گلخانه‌ها زیاد شد و اکنون به گلخانه‌های بزرگ رسیده‌است ...
کهگیلویه‌وبویراحمد
کهگیلویه‌وبویراحمد استانی است که به‌دلیل قرارگرفتن در نقطه کور ارتباطی و در نبود راه‌های دسترسی مناسب، چندان شناخته شده نیست. با وجود این، ۳/۴۴درصد از جمعیت این استان، یعنی حدود ۳۱۵هزارو ۴۸۶نفر، در روستاهایی زندگی می‌کنند که گاهی همان راه ارتباطی غیراستاندارد را هم ندارند. با اینکه جمعیت روستایی استان ۱۸درصد بالاتر از میانگین کشوری (۲۶درصد) است، اما این ویژگی به‌جای فرصت، به محرومیت بیشتر استان دامن زده‌است. کهگیلویه و بویراحمد درمجموع ۲هزارو۲۳۲روستا دارد که از این میان، هزارو۶۴۳روستا دارای سکنه و ۵۸۹روستا خالی از سکنه هستند. این استان علاوه بر مهاجرت روستاییان به شهر، با پدیده حاشیه‌نشینی عشایر در اطراف شهرهای بزرگ هم روبه‌روست، به‌طوری‌که درصد زیادی از حاشیه‌نشینان یاسوج را عشایر تشکیل می‌دهند. البته اجرای طرح‌های هادی، تکمیل زیرساخت‌ها و طرح‌های اشتغال‌زایی، توانسته است بخشی از جمعیت روستایی را به‌ویژه در مناطقی چون چرام و باشت برگرداند، اما محرومیت زیاد اجازه نداده مورد شاخصی دراین زمینه مطرح شود.
البرز
به‌گفته مسئولان البرز، ۱۹۹هزارنفر از جمعیت حدود ۳میلیون نفری این استان در ۳۵۰روستا ساکن هستند. با وجود اینکه در سال‌های گذشته بخشی از روستاهای استان از جمعیت خالی شده بود، اما حدود ۳سالی می‌شود که با افزایش خدمت‌رسانی در روستاها، ۷درصد مهاجرت معکوس به روستاهای البرز اتفاق افتاده‌است. البته در برخی روستاها شامل روستاهایی در کرج، ساوجبلاغ و طالقان که در مناطق سخت‌گذر قرار دارند، امکان ارائه برخی خدمات مانند گاز، اینترنت و... به آنها وجود ندارد. قابلیت‌های اقتصادی روستاهای البرز به‌دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی و طبیعی بسیار زیاد است، بااین‌حال وضعیت موجود به‌ویژه در حوزه اشتغال، راضی‌کننده نیست و دولت در تلاش است دامنه اشتغال و تولید را در روستاهای البرز به بالاترین سطح برساند. از همین‌رو ۲۶۰میلیارد تومان وام کم‌بهره در اختیار روستاییان قرارگرفته که منجر به ایجاد شغل پایدار برای ۳هزارو ۳۰۰روستا در بخش‌های کشاورزی، دامداری، سفالگری، فرش دست‌باف، میناکاری و... شده‌است. اینها درحالی‌است که روستاهای البرز ظرفیت‌های بسیاری در حوزه گردشگری و بوم‌گردی دارند که تاکنون مغفول مانده‌است. البته ۴۹روستای هدف گردشگری دراستان وجود دارد که برخی از آنها مانند برغان، ورده، آغشت و... تا پیش‌از همه‌گیری ویروس کرونا، گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کردند، اما گردشگری روستایی هنوز آنچنان که باید در البرز رونق نگرفته‌است.
سیستان‌وبلوچستان
در استان سیستان‌وبلوچستان بیش‌از ۷هزارو۱۴۸روستای دارای سکنه وجود دارد که پراکندگی این روستاها زیاد است. دراین میان زاهدان با هزارو۱۴۰روستا، بیشترین و شهرستان گلشن با ۵روستا، کم‌ترین تعداد روستاهای استان را دارند. براساس سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵، جمعیت استان حدود ۲میلیون‌و ۷۷۵هزارنفر است که یک‌میلیون و ۴۲۷هزارنفر از آنان در نقاط روستایی ساکن هستند. مهاجرت جمعیت روستایی طی سال‌های متمادی ازجمله چالش‌های جمعیتی در سیستان‌وبلوچستان به‌شمار می‌آید که نبود امکانات زیرساختی در برخی روستاها، خشکسالی و کم‌آبی، بیابانی شدن مناطق روستایی و نبود کار و فقر اقتصادی ازجمله دلایل این موضوع هستند. برهمین اساس دولت‌ها در ادوار مختلف برنامه‌های متعددی برای مهاجرت معکوس به روستاها درنظر گرفته‌اند که در برخی از استان‌ها نتیجه‌بخش بوده‌است، اما در سیستان‌وبلوچستان این روند خیلی کند است، چراکه هرچه زمان می‌گذرد، بر میزان خشکسالی و کمبود منابع آبی استان افزوده می‌شود. با این وجود درسال‌های اخیر تقویت زیرساخت‌های گردشگری در مناطق گردشگرپذیر زمینه‌ساز رونق اقتصادی و حفظ جمعیت روستایی در استان شده که دراین رابطه می‌توان به «کلپورگان» به‌عنوان «روستای جهانی سفال» و همچنین روستای «تمین» اشاره کرد. تمین تاکنون ۲بار به‌عنوان روستای نمونه گردشگری کشور انتخاب شده‌است. این‌درحالی‌است روستای «منزل‌آب» از توابع زاهدان، به‌دلیل ایجاد طرح‌های کارآفرینی و توسعه کارگاه‌های اشتغال‌زایی به «روستای بدون بیکار» سیستان‌وبلوچستان شهرت یافته است.
هرمزگان
ازمجموع جمعیت یک‌میلیون و ۸۰۰هزارنفری هرمزگان، ۸۰۰هزارو ۵۱۲نفر ساکن ۲هزارو ۲۶۹روستا و آبادی این استان هستند؛ یعنی عددی معادل ۶/۴۵درصد جمعیت استان. اگرچه برنامه‌ها برای توسعه گردشگری در روستاهای استان از ۳سال قبل با جدیت آغاز شده بود، اما به‌گفته مسئولان اداره‌کل میراث‌فرهنگی، همه‌گیری ویروس کرونا سبب توقف همه برنامه‌ریزی‌ها در حوزه گردشگری روستایی شده‌است. ازسوی دیگر اگرچه مسئولان اداره‌کل بنیاد مسکن هرمزگان آمار دقیقی اعلام نمی‌کنند، اما معتقدند مهاجرت معکوس و بازگشت به روستاهای هرمزگان حدود ۵سالی می‌شود که آغاز شده‌است. «آیسین» در بندرعباس یکی از روستاهای موفق در زمینه کارآفرینی روستایی به‌حساب می‌آید که با تشکیل تعاونی خرد روستایی زنان در حوزه صنایع‌دستی، بیش‌از ۱۰۰بانوی جوان و خانه‌دار مشغول به‌کار شده‌اند.
چهارمحال‌وبختیاری
استان چهارمحال‌وبختیاری ۸۰۰روستای برخوردار از سکنه دارد که از این تعداد، ۵۷۵روستا دارای جمعیت بالای ۲۰خانوار هستند. حدود ۳۴۰هزارنفر در روستاهای استان سکونت دارند که این رقم ۳۶درصد از جمعیت چهارمحال‌وبختیاری را شامل می‌شود. درمیان روستاهای شاخص چهارمحال‌وبختیاری در حوزه کارآفرینی می‌توان به روستای «شیخ‌شبان»، قطب خاتم ایران که عنوان «روستای نمونه ایثارگری» را هم دارد، اشاره کرد. این روستا با حدود ۲هزارنفر جمعیت، ۴۰۰هنرمند و شاغل درحوزه تولید خاتم دارد. دراین روستا خوشه خاتم ایجاد شده و علاوه‌بر مجتمع‌های کارگاهی، کارگاه‌های خانگی نیز دراین روستا فعال هستند. علاوه‌بر شیخ‌شبان، این استان ۱۲روستای هدف‌گردشگری دارد که بیشترین ظرفیت آنها در حوزه گردشگری‌طبیعی است. دراین میان از مهم‌ترین مشکلات روستاییان استان نبود دسترسی مناسب به آب آشامیدنی سالم و لوله‌کشی است.
قزوین
بیش‌از ۸۲۴روستا در استان قزوین وجود دارد که از این تعداد، ۷۶درصد آنها دارای دهیاری فعال هستند و ۳۲۱هزارو ۶۱۰نفر نیز در مناطق روستایی استان زندگی می‌کنند. روستای «اردلان» قزوین به‌عنوان «روستای بدون بیکار در کشور» شناخته می‌شود و این اشتغال فقط در حوزه کشاورزی نیست و اهالی این روستا با همکاری و خوداشتغالی در زمینه‌های مختلف، توانستند بیکاری را از روستا حذف کنند. این‌درحالی‌است که قزوین جزو ۴استان برتر ازنظر پرداخت تسهیلات اشتغال‌زایی روستایی است. همچنین ۱۵روستای نمونه گردشگری در قزوین وجود دارد که «حصار» در آوج از مهم‌ترین آنها به‌شمار می رود. برج‌های معروف دوقلو خرقان در نزدیکی این روستا قرار دارند و غار تاریخی و زیبای «قلعه کرد» نیز در نزدیکی این روستا واقع شده‌است. از مهم‌ترین مشکلات روستاهای قزوین می‌توان به وجود ضعف‌های زیرساختی، ازجمله راه‌های مناسب روستایی اشاره کرد.
کرمان
جمعیت روستایی استان کرمان حدود یک‌میلیون و ۳۰۲هزارنفر است که ۴۱درصد از جمعیت استان را شامل می‌شود. از روستاهای «زیری» و «چکری» در بخش مرکزی شهرستان کهنوج، به‌عنوان روستاهای کارآفرین نام برده می‌شود که به «روستاهای بدون بیکار» نیز معروف هستند. در سال‌های اخیر تقویت زیرساخت‌ها، راه‌اندازی واحدهای تولیدی، ایجاد مشاغل خرد روستایی، مقاوم‌سازی خانه‌ها و راه‌اندازی واحدهای بوم‌گردی از عوامل تثبیت جمعیت موجود و همچنین مهاجرت‌معکوس از شهرها به روستاهای استان بوده است. اینها درحالی‌است که دسترسی نداشتن به بازارهای مناسب برای عرضه محصولات، انگیزه نداشتن سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی برای حضور در روستاها، کمبود امکانات ورزشی، کافی نبودن منابع اعتباری برای تکمیل پروژه‌های عمرانی و ضعف‌های زیرساختی، از مهم‌ترین مشکلات جوامع روستایی در استان کرمان به‌شمار می‌رود.
کردستان
هزارو ۷۰۰روستای دارای سکنه در استان‌کردستان وجود دارد که از این تعداد، هزارو ۳۱۵روستا جمعیت بالای ۲۰خانوار دارند. از یک‌میلیون و ۵۰۰هزارنفر جمعیت کردستان، حدود ۳۰درصد آن در روستاها زندگی می‌کنند. این‌درحالی‌است که در سال‌های اخیر و با توجه به برنامه دولت‌ها برای تقویت زیرساخت‌های روستایی، مهاجرت‌معکوس از شهرها به روستاهای کردستان بیشتر شده‌است. اجرای پروژهای عمرانی در کنار فراهم کردن امکانات لازم برای رفاه بیشتر روستاییان و دسترسی آسان به مراکز درمانی، زمینه‌ساز امیدآفرینی در روستاهای کردستان شده‌است. دراین میان بیشتر روستاهای این‌استان از قابلیت‌های مناسبی در حوزه گردشگری برخوردارند. «بیساران» ازجمله روستاهای کردستان به‌حساب می‌آید که مردم آن با بهره‌گیری از قابلیت‌های موجود، توانسته‌اند به کسب‌وکار خود رونق دهند. به لطف آب و هوای ایده‌آل این منطقه، باغداری و کشاورزی در کنار دامداری، بهترین گزینه‌های اشتغال‌زایی برای مردم این روستا به‌شمار می‌روند.
ایلام
آخرین آمارها نشان می‌دهد حدود ۲۶درصد از جمعیت کشور، معادل ۲۰ میلیون ایرانی، در روستاها زندگی می‌کنند که این رقم در استان‌ایلام با ۳۴درصد، بالاتر از میانگین جمعیت روستایی کشور است. ایلام دارای ۶۰۰روستا و ۳۳۵دهیاری بوده و جمعیت روستایی این استان بیش‌از ۱۸۸هزارنفر برآورد می‌شود. از بین روستاهای استان ایلام، «پشته ارشت» از توابع شهرستان بدره در دامنه‌های زیبای کبیرکوه واقع شده‌است که ساکنان آن سال‌های نه‌چندان دور، به‌دلیل کمبود امکانات، به شهر مهاجرت کردند، اما در سال‌های اخیر رونق کشاورزی، دامداری و گردشگری سبب پیشرفت و آبادانی و مهاجرت معکوس به روستای پشته ارشت شده‌است. این روزها همت بلند وپشتکار مردم سختکوش بدره‌ای، روستای متروکه پشته ارشت این شهرستان را به کلکسیونی از کار و فعالیت و اشتغال تبدیل کرده‌است.
فارس
استان فارس دارای ۲هزارو ۱۰۷روستاست و ۲۹درصد از جمعیت استان، یعنی چیزی حدود یک‌میلیون و ۴۰۰هزارنفر، در روستاهای فارس زندگی می‌کنند. کشت گلخانه‌ای و پرورش گیاهان دارویی در برخی از روستاهای این استان سبب رونق اشتغال و مهاجرت معکوس به این روستاها شده‌است. یکی از این روستاها «همت‌آباد» از توابع شهرستان پاسارگاد است که اهالی این منطقه با راه‌اندازی ۱۶گلخانه کوچک مقیاس، توانسته‌اند از بیکاری و مهاجرت جوانان روستا جلوگیری کنند و این منطقه را به آبادانی برسانند. این کار سبب ایجاد یک حرکت اقتصادی بزرگ شده‌است و بسیاری از اهالی با دیدن سود این کار، خودشان اقدام به راه‌اندازی گلخانه کرده‌اند.
خوزستان
استان‌خوزستان ۶هزارو۴۱۹روستا دارد که از این میان، ۴هزارو۵۵روستا دارای سکنه و ۲هزارو۳۶۴روستا خالی از سکنه هستند و بیش‌از ۲۴درصد از جمعیت ۴میلیون و ۷۱۰هزارنفری استان در روستاها زندگی می‌کنند. نه‌تنها روستاها، بلکه شهرهای استان خوزستان هم به‌دلیل محرومیت‌های بسیار، به‌ویژه در زمینه آب، بیکاری و زیرساخت‌ها جزو مهاجرفرست‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شوند. با وجود این در شمال استان می‌توان به نمونه‌هایی از مهاجرت معکوس رسید؛ روستای «تراز» واقع در شمال شهرستان لالی، ازجمله روستاهای محروم و عشایری استان خوزستان بود که با برخورداری از خدمات، اکنون به‌عنوان یک روستای مهاجرپذیر در منطقه محسوب می‌شود، به‌طوری‌که طی چند سال، جمعیت آن چندبرابر شده‌است. اعطای وام مسکن روستایی، ایجاد مرکز بهداشتی و انتظامی، ارائه خدمات رفاهی آب و برق، ایجاد مراکزآموزشی و اجرای طرح‌های هادی مهم‌ترین دلایل مهاجرت معکوس به این روستاست.
لرستان
استان لرستان حدود هزارو۵۶۹روستای بالای ۲۰خانوار جمعیت دارد و تعداد جمعیت ساکن در روستاهای استان نیز به حدود ۶۱۱هزارنفر می‌رسد. این آمارها درحالی‌است که تاکنون ۹روستای هدف گردشگری دراین استان شناسایی شده‌است و برای جذب اعتبارهای موردنیاز، انجام پیگیری‌های لازم ازسوی اداره‌کل بنیاد مسکن و اداره‌کل میراث‌فرهنگی لرستان ضروری است. تنوعی از انواع غذاها و صنایع‌دستی، در کنار خانه‌های سنتی و زبان شیرین لری و آیین‌های متنوع، ازجمله عواملی است که سبب جذب بیش‌ازپیش گردشگران به مناطق روستایی استان شده‌است. «سنگ‌تراشان» و «بیشه» ازجمله روستاهایی هستند که ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند؛ سنگ‌تراشان بافت سنتی خود را حفظ کرده است. یکی دیگر از روستاهای هدف گردشگری مشهور در لرستان بیشه است که درحال‌حاضر دارای زیرساخت‌های کامل گردشگری، راه دسترسی آسان، اقامتگاه، رستوران، سرویس‌بهداشتی عمومی، پاسگاه انتظامی و خط راه‌آهن است. همه اینها درحالی‌است که آمار بالای بیکاری در روستاها، سبب شده مهاجرت از روستاهای لرستان به شهرها بالا باشد، اما دستگاه‌های متولی به‌دنبال تقویت زیرساخت‌های روستایی با هدف سرعت دادن به روند مهاجرت معکوس هستند.
همدان
استان همدان دارای هزارو ۶۷روستاست که از این تعداد، ۸۷۹روستا دهیاری دارند. براساس آخرین آمارها، ۳۶درصد از جمعیت استان را روستاییان تشکیل می‌دهند. «ورکانه»، «سیمین»، «شهرستانه»، «ویرایی»، «قلعه‌جوق»، «حیدره قاضی‌خان»، «اشتران»، «پری»، «ملهمدره»، «مانیزان»، «خاکو»، «کاج»، «فارسبان»، «حبشی»، «اکنلو»، «درجزین»، «علیصدر» و «گشانی» روستاهایی هستند که تاکنون به‌عنوان روستای هدف گردشگری معرفی شده‌اند. ازسوی دیگر «کردآباد»، «لتگاه»، «زاغه»، «دستجرد» و «دهنو آورزمان» ازجمله روستاهای بدون بیکار همدان هستند که مردمانش همه مشغول به‌کار هستند و زمینه‌ساز شکل‌گیری مهاجرت‌معکوس شده‌اند. کردآباد از توابع شهرستان کبودرآهنگ، روستایی است که همه اهالی و ساکنان آن به کار تولید پوشاک مشغول هستند. محصولات این روستا به تهران، اراک، کرمانشاه و عراق هم ارسال می‌شود. هم‌اکنون ۳۰۰واحد خیاطی، ۲۰واحد بافندگی، ۲۰واحد چاپ، ۲۰واحد بسته‌بندی و ۴واحد اتوبخار در سطح روستا فعالند.
گیلان
استان گیلان ۲هزارو۵۶۸روستا با جمعیتی درحدود ۹۲۸هزارنفر دارد و بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۴/۳۷درصد از جمعیت استان، معادل تقریبی ۳۱۷خانوار، در روستاها زندگی می‌کنند. درمیان روستاهای استان، «دهنه سرشیجان» به‌عنوان روستای نمونه‌گردشگری و بوم‌گردی معرفی شده‌است. این روستا در دهستان «چاپارخانه» و در حاشیه تالاب انزلی قرار دارد و گردشگران می‌توانند از طریق اسکله موجود در روستا، از این تالاب زیبا و جنگل‌های اطراف آن دیدن کنند. ازسوی دیگر روستای «سقالکسار» رشت نیز به‌عنوان «روستای پاک و بدون زباله کشور» معرفی شده‌است. علاوه‌براین، روستای «اسطلخ جان» رودبار نیز به‌عنوان «روستای بدون بیکار گیلان» شناخته می‌شود، چراکه طرح ملی «روستای بدون بیکار» در اسطلخ‌جان، به‌عنوان پایلوت روستای نمونه گردشگری، اجرا شد. اجرای این طرح سبب رونق اقتصادی روستا و مهاجرت معکوس شده‌است. در سال‌های اخیر اشتغال‌زایی و بهبود فضای کسب‌وکار در روستاها از طریق توسعه کشاورزی، گردشگری و صنایع‌خرد مرتبط با مشاغل‌خانگی در دستورکار دهیاران قرار دارد.
گلستان
ازمجموع یک‌میلیون و ۹۰۰هزارنفر جمعیت استان‌گلستان، حدود ۸۶۱هزارو ۵۴۶نفر، معادل ۶/۴۶درصد از جمعیت استان، ساکن هزار روستای استان هستند. از این تعداد روستا، ۹۶درصد از گاز، ۱۰۰درصد از برق و تلفن و ۹۰درصد از آب آشامیدنی مناسب برخوردارند و ۶۶/۸۳درصد هم زیرپوشش اینترنت هستند. دراین میان سهم روستاهای گلستان در رونق گردشگری این استان قابل‌توجه است؛ اگرچه گردشگری روستایی نیز پس‌از همه‌گیری ویروس کرونا با رکود شدید مواجه شده‌است. با این وجود حدود ۱۲۱واحد بوم‌گردی با مجوز اداره‌کل میراث فرهنگی گلستان در روستاهای این استان فعالیت می‌کنند. ازسوی دیگر روستای «عطاءآباد» از توابع شهرستان آق‌قلا، ازجمله روستاهای نمونه در کارآفرینی روستایی است. راه‌اندازی کارگاه‌های ساخت مبل در روستا زمینه‌ساز بازگشت تعداد قابل‌توجهی از جوانانی شد که در جست‌وجوی کار، روانه پایتخت شده بودند و به‌عنوان کارگر در کارگاه‌های مبل‌سازی تهران مشغول به‌کار بودند. با گذشت ۸سال از راه‌اندازی نخستین کارگاه مبل‌سازی دراین روستا، امروز عطاءآباد میزبان نخستین شهرک‌خصوصی مبل درایران است. درحال‌حاضر علاوه بر بازگشت جوانان به روستا، عطاءآباد به محل کار برای جوانان روستاهای اطراف نیز تبدیل شده‌است؛ روستایی که درحال‌حاضر حدود ۳هزارنفر جمعیت دارد.
نظر شما